Page 16 - 96203 Patrijspoort dec 2024 LR

De Laurens Brandligtdam

Hoe Helder een welvarende doorvoerhaven met een robuuste marine werd door een
waterbouwkundige vernuft. Immers, de “Laurens Brandligtdam” heeft een cruciale rol gespeel
bij de totstandkoming van de (marine)haven van Den helder.

De Laurens Brandligtdam is een dam ten oosten van Den Helder (op de foto links pag. 13
rood gemarkeerd) op het deel van de Waddenzee dat Balgzand wordt genoemd. De dam is in
1781 aangelegd naar een plan van Laurens Brandligt. De dam had, in combinatie met een
strekdam, als doel om een bestaande smalle geul door middel van natuurlijke stroming te
verbreden en verdiepen waardoor er een veilige en onderhoudsarme ligplaats voor grote
schepen zou ontstaan.

Rond 1750

Rond 1750 zorgde de verzanding van het zeegebied bij Texel in combinatie met de steeds
groter wordende schepen voor steeds meer problemen. Ze kregen steeds meer moeite om de
handelssteden aan de Zuiderzee te bereiken. Laurens Brandligt (Zwolle 1723 – Haarlem
1803) was een schipper uit Amsterdam en goed bekend met de wateren rond Texel. Hij
schreef een plan om ten oosten van het dorp Helder door natuurlijke stroming een veilige
ligplaats te creëren. Een belangrijk onderdeel van zijn plan bestond uit de aanleg van een
vangdam die met afgaand tij het water op het wad door het Nieuwe Diep zou geleiden
waardoor de haven op breedte en diepte kwam en niet zou verzanden. Brandligt heeft meer
dan 10 jaar aan het plan gewerkt en noemde het Scylla en Charybdis (zeemonsters uit de
Griekse mythologie).
Een versoberd plan wordt op 20 april 1781 goedgekeurd door de Staten van Holland.
Stadhouder Willem V krijgt opdracht om een deel van het plan van Laurens Brandligt uit te
voeren. De voorgestelde inpoldering van land wordt achterwege gelaten. In juli wordt
begonnen met de werkzaamheden en in oktober 1782 is de dam gereed. In 1785 wordt de
dam nog een stuk verlengd. Tot 1954 heeft de dam het Nieuwe Diep daadwerkelijk vrij
gehouden van verzanding. De dam is overbodig geworden bij de aanleg van de huidige
Nieuwe Haven.
Oorspronkelijk werd er geen naam aan de dam toegekend. De dam stond formeel bekend als
de "vangdam der Rijkszeehaven het Nieuwediep". Rond 1950 raakte in de volksmond de
naam “Napoleondam” in gebruik. Deze naam is echter historisch onjuist.

Februari 2017

In februari 2017 heeft de gemeente Den Helder daarom besloten om de dam formeel Laurens
Brandligtdam te noemen en werd de gedenksteen 'Laurens Brandligtdam' ter plaatse
aangebracht. Met dank aan steenhouwer Erik Verheul en historicus Ko Minneboo. Tijdens de
TEDX (TED: Technology, Entertainment, Design) in Den Helder werd hieraan uitgebreid
aandacht besteed en werd het te plaatsen monument door wethouder Krijns onthuld. De
herdenkingssteen / monument (Laurens Brandligtdam) werd op een RVS-sokkel op de
oostzijde van de vangdam geplaatst.

Enige tijd later

De resten van de dam zijn slecht bereikbaar. Je kunt er alleen komen met een boot(je) en
dan nog is voorzichtigheid geboden door de verraderlijke getijdestroom en ongecarteerde
ondiepten. Erik Verheul voer met zijn kano naar het monument om het te inspecteren. Bij de
inspectie bleek dat het monument was verdwenen. Verheul: "De steen was chemisch
verankerd dus hij moet wel met geweld zijn meegenomen. Een groot raadsel bleef.

Patrijspoort december 2024/ pagina 14